Kolorowe okna

Jest pew­ne miej­sce, któ­re znam tyl­ko ze zdjęć, a któ­re wpra­wia mnie w nie­praw­do­po­dob­ny zachwyt. Miej­sce ma śre­dnio­wiecz­ny rodo­wód, co w pew­nym sen­sie ów zachwyt może tłu­ma­czyć, jeśli zna się moje upodo­ba­nia i wie się, że darzę ten okres w sztu­ce spo­rą dozą uczu­cia. Witra­że w kate­drze Naj­święt­szej Marii Pan­ny w Char­tres, o któ­rych chcia­ła­bym napi­sać w dzi­siej­szej not­ce, to bar­dzo roz­le­gły temat, zwa­żyw­szy cho­ciaż­by na to, że zespół ten liczy co naj­mniej 176 (już sama się w tym tro­chę pogu­bi­łam) wie­lo­barw­nych dzieł sztu­ki. Oczy­wi­ście nie zamie­rzam pisać o wszyst­kich, bowiem zro­bił­by się z tego ogrom­ny ela­bo­rat, któ­ry nie jest potrzebny.

Wedle mojej opi­nii, naj­cie­kaw­szy­mi witra­ża­mi są trzy naj­star­sze okna, wyko­na­ne w sty­lu tych z kaplic pro­mie­niu­ją­cych bazy­li­ki St. Denis w Pary­żu. Dato­wa­ne są na 1150 rok. Wyróż­nia­ją się swo­ją for­mą i kolo­rem spo­śród innych witra­ży, bowiem są one jedy­ny­mi relik­ta­mi witra­żo­wy­mi sprzed poża­ru, któ­ry nawie­dził kate­drę w roku 1194. Mają pro­ste kwa­te­ry, o kwa­dra­to­wych polach. Patrząc od pół­no­cy, przed­sta­wia­ją Drze­wa Jes­se­go, Życia Chry­stu­sa oraz Scen męki.

Drze­wo Jes­se­go to nic inne­go jak po pro­stu przed­sta­wie­nie gene­alo­gii Chry­stu­sa. Tytu­ło­wy Jes­se był ojcem kró­la Dawi­da i jest on uka­za­ny na samym dole drze­wa. W zasa­dzie jest on jego źró­dłem, bowiem rośli­na wyra­sta z jego brzu­cha i pnie się w górę, kolej­no uka­zu­jąc kolej­nych człon­ków rodu. U szczy­tu znaj­du­je się Mat­ka Boska, a następ­nie Jezus. W powyż­szym przed­sta­wie­niu oso­by te flan­ku­ją posta­ci sta­ro­te­sta­men­to­wych proroków.

Bar­dzo cie­ka­wym jest fakt, iż na witra­żu przed­sta­wia­ją­cym Mękę Chry­stu­sa, praw­do­po­dob­nie po raz pierw­szy we Fran­cji uka­za­no mar­twe­go Chry­stu­sa na krzy­żu — tj. ma zamknię­te oczy i cia­ło skrę­co­ne w ostat­nim spazmie.

Resz­ta witra­ży kate­dry zosta­ła zro­bio­na w prze­cią­gu oko­ło 40 lat. Wyko­ny­wa­ne były od same­go począt­ku XIII wie­ku. W tym cza­sie może­my wyróż­nić 9 Mistrzów, któ­rzy nad nimi pra­co­wa­li. Zna­ko­mi­ta więk­szość w swo­ją struk­tu­rę wkom­po­no­wa­ne ma  for­my czte­ro­li­ści, któ­re są bar­dzo cha­rak­te­ry­stycz­ne dla sty­lu gotyc­kie­go. Witra­że jed­nak pozo­sta­wa­ły w tyle w sto­sun­ku do roz­wo­ju archi­tek­tu­ry. Kate­dra była pierw­szą budow­lą Doj­rza­łe­go Goty­ku, tym­cza­sem malo­wi­dła w oknach utrzy­ma­ne są jesz­cze we wcze­śniej­szym duchu.

Cie­ka­wym zało­że­niem, odmien­nym od wszyst­kich, jest okno ufun­do­wa­ne przez kamie­nia­rzy — pola mają bar­dzo archi­tek­to­nicz­ną for­mę, wyróż­nia­ją­cą się spo­śród innych witra­ży, w któ­rych domi­nu­ją geo­me­trycz­ne kształ­ty. Poza tym kom­po­zy­cje figu­ral­ne szczel­nie wypeł­nia­ją całe okno, cze­go nie moż­na powie­dzieć o resz­cie powsta­łych w tym cza­sie okien.

Inte­re­su­ją­cym uję­ciem (głów­nie pod wzglę­dem iko­no­gra­ficz­nym) jest też histo­ria Karo­la Wiel­kie­go, przed­sta­wio­na w obej­ściu pre­zbi­te­rium. Ponad­to, widać tutaj pewien oddech w sto­sun­ku do powyż­szej kom­po­zy­cji. W tym witra­żu dużą część zaj­mu­ją przed­sta­wie­nia abs­trak­cyj­ne, oddzie­la­ją­ce od sie­bie poszcze­gól­ne sce­ny. Wzglę­dem poprzed­nich witra­ży widać rów­nież znacz­ną róż­ni­cę w tech­no­lo­gicz­nym wyko­na­niu tego dzie­ła (a tak­że sze­re­gu kolej­nych). Tutaj meta­lo­wa kon­struk­cja dopa­so­wa­na jest do malo­wi­deł i nie dzie­li kom­po­zy­cji na syme­trycz­ne, kwa­dra­to­we kwatery.

Nie­któ­re z okien wyko­na­no w tech­ni­ce en gri­sa­il­le, co ozna­cza tyle, że pozba­wio­ne były barw. Pozwa­la­ło to wpu­ścić wię­cej świa­tła do wnę­trza świą­ty­ni. Część z kolo­ro­wych wcze­śniej witra­ży zastą­pio­no nowy­mi, wyko­na­ny­mi wła­śnie tym spo­so­bem. Przy­kła­dem posia­da­ją­cym część takiej deko­ra­cji jest okno, gdzie w cen­tral­nej par­tii umiesz­czo­na jest histo­ria św. Apo­li­na­re­go z Rawen­ny. W ‘gri­sa­il­lo­wym coko­le’ znaj­du­ją się inskryp­cje, przed­sta­wie­nia kil­ku roz­ma­itych świę­tych, a tak­że kano­ni­ka z opac­twa Saint Thier­ry, fun­da­to­ra owe­go witra­ża, któ­ry klę­czy przed Mat­ką Boską z Dzieciątkiem.

W czę­ści zwa­nej ‘cle­re­sto­ry’, któ­re podob­no ma swój odpo­wied­nik w języ­ku pol­skim w słow­ni­ku, będą­cej gór­ną czę­ścią nawy głów­nej, tran­sep­tu i pre­zbi­te­rium, znaj­du­je się sze­reg witra­ży o znacz­nie gor­szej jako­ści. Jed­nym z takich przy­kła­dów jest uko­cha­ny prze­ze mnie Sera­fin, któ­ry swo­im wyglą­dem bar­dzo, ale to bar­dzo, mnie roz­czu­la.  Sera­fi­ny są naj­wyż­szym i przy tym naj­waż­niej­szym chó­rem aniel­skim. Trud­no mi doszu­kać się tu sze­ściu par skrzy­deł, któ­re cha­rak­te­ry­zu­ją owe anio­ły, ale ja gene­ral­nie jestem bar­dzo kiep­ska w licze­niu i znaj­do­wa­niu cze­go­kol­wiek. Ów pięk­ny pie­rza­sty jest gór­ną par­tią witra­ża, bowiem pod nim przed­sta­wio­no jesz­cze kró­la Dawi­da, pro­ro­ka Eze­chie­la, a u dołu sce­nę rzeź­ni­ka ogłu­sza­ją­ce­go woła.

Jeśli ktoś chce zgłę­bić bar­dziej temat, zapra­szam na abso­lut­nie fan­ta­stycz­ną stro­nę, gdzie może­cie pooglą­dać więk­szość witra­ży, poczy­tać kil­ka infor­ma­cji oraz zoba­czyć ich zbli­że­nia w bar­dzo dobrej jako­ści. Wszyst­kie zdję­cia z dzi­siej­szej not­ki pocho­dzą wła­śnie z tej witry­ny. Poza tym, jeśli komuś będzie mało, flickr powi­nien zaspo­ko­ić ape­tyt. Znaj­dzie­cie tam nawet zdję­cia okien w cało­ści wypeł­nio­nych gri­sa­il­la­mi. Jeśli ktoś ma na tyle zapa­łu, że chce czy­tać wszyst­kie strasz­ne infor­ma­cje o tym jak roz­wi­ja­ły się kształ­ty kwa­ter itd., pro­po­nu­ję wejść na JSTO­Ra (albo zna­leźć kogoś, kto ma dostęp do tej plat­for­my) i poszu­kać arty­ku­łów na ten temat. Znaj­dzie­cie co naj­mniej dwa  obszer­ne tek­sty, któ­re są bar­dzo wykoń­cza­ją­ce psy­chicz­nie (spraw­dzo­ne empirycznie).